Phương pháp sáng tạo 5W 1H - (Phần 1)

PHƯƠNG PHÁP SÁNG TẠO 5W 1H - (Phần 1)

1. Giới thiệu

Đệ tử:

- Hôm nay ngày lành tháng tốt, xin thỉnh giáo phương pháp sáng tạo thứ 5, thưa đạo sĩ tiên sinh?

Đạo sĩ:

- Ok! Phương pháp sáng tạo thứ 5 được trình bày là phương pháp 5W 1H hay còn gọi là phương pháp 6 câu hỏi.

Sáu câu hỏi phổ biến nhất. (ảnh nguồn: internet)

Đệ tử:

- Cả thảy có gần 30 phương pháp sáng tạo, vậy trình tự giới thiệu các phương pháp có quan trọng không, thưa đạo sĩ tiên sinh?

Đạo sĩ:

- Cực kỳ quan trọng đấy! Nếu có sự lựa chọn hợp lý trình tự giới thiệu các phương pháp sẽ giúp độc giả lĩnh hội một cách hiệu quả và nhanh chóng hơn. Nếu ngay từ đầu trình bày phương pháp não công (brainstorming) sẽ giống với tình huống các môn sinh được đưa lên võ đài thi đấu mà chưa qua những bài huấn luyện đấm đá cơ bản.

- Ta cược với ngươi rằng những ai tiếp cận phương pháp não công đầu tiên sẽ chẳng có hiệu quả là mấy trong thực tế vận dụng.

Đệ tử:

- Vừa qua, có 4 phương pháp sáng tạo đã được trình bày đó là:

- Phương pháp SCAMPER: giới thiệu, phép thay thế (substitute), phép kết hợp (combine), phép thích ứng (adapt), phép điều chỉnh (modify), phép dùng cho mục đích khác (put), phép hạn chế/loại bỏ (eliminate), phép tái cấu trúc/đảo ngược (reverse).

- Phương pháp phân thích hình thái.

- Phương pháp đối tượng tiêu điểm.

- Phương pháp tương tự: Phần 1.

- Vậy phương pháp sáng tạo thứ 5 này có điều gì khác biệt so với 4 phương pháp sáng tạo trước đó, thưa đạo sĩ tiên sinh?

Đạo sĩ:

- Bốn phương pháp đầu tiên mang nặng tính học thuật, trong khi đó phương pháp 5W 1H mang nặng tính đời sống thế tục. Lịch sử nhân loại chứng tỏ rằng từ thời thượng cổ thiên hạ đã dùng phương pháp 5W 1H trong cuộc sống thường nhật một cách bình dị đến nỗi không nghĩ rằng đây là một phương pháp sáng tạo! Mãi đến thời computer, phương pháp 5W 1H được xem như một phương pháp sáng tạo chính thức.

Đệ tử:

- 5W 1H nghĩa là gì, thưa đạo sĩ tiên sinh?

Đạo sĩ:

- Đó là 6 câu hỏi sau đây, gồm 5 câu hỏi bắt đầu bằng chữ W và 1 câu hỏi bắt đầu bằng chữ H trong tiếng xứ À-mê-ri-cà.

Stt	Câu hỏi trong tiếng Anh	Câu hỏi trong tiếng Việt	Khái quát hóa lên tầm tư duy cao hơn
1	Who?	Ai?	Yếu tố con người
2	Why?	Tại sao?	Yếu tố nhân quả
3	What?	Cái gì?	Yếu tố sự vật
4	Where?	Ở đâu?	Yếu tố không gian
5	When?	Khi nào?	Yếu tố thời gian
6	How?	Như thế nào?	Yếu tố đặc trưng

Đệ tử:

- Tại sao lại xếp 6 câu hỏi theo thứ tự như trên, thưa đạo sĩ tiên sinh?

Đạo sĩ:

- Chuyện là thế này! Vào thời đồ đá có anh chàng Don Joan nổi tiếng hào hoa phong nhã, yêu một lúc nhiều cô nàng xinh đẹp như nhộng. Tối nào chàng ta cũng hẹn hò với một cô và để sắp đặt cuộc hẹn chàng ta đặt ra 6 câu hỏi với thứ tự như sau: Hẹn hò với cô nào? Tại sao hẹn hò với cô ấy? Hẹn hò để tác chiến cái gì? Hẹn hò ở đâu? Hẹn hò khi nào?Tác chiến trong hẹn hò được thực hiện như thế nào?

- Từ đó về sau thiên hạ cứ theo thứ tự đó mà làm, tức thứ tự: Who? Why? What? Where? When? How? Tuy nhiên, nếu ai đó không theo thứ tự này thì cũng không sao!

Đệ tử:

- Liệu những lời lẽ của một tay chơi bời ong bướm như Don Joan có đáng tin cậy, thưa đạo sĩ tiên sinh?

Đạo sĩ:

- Phương pháp 5W 1H mang tính đời sống thế tục nên những lời lẽ của các tay chơi như Don Joanlà rất đáng tin cậy. Ngươi nên nhớ, vào thời đồ đá các giảng sư trong trường mẫu giáo làng khi bước ra ngoài đời thường lộng cộng vì họ thiếu sự từng trải.

Sự khác biệt giữa trường học và cuộc đời. (ảnh nguồn: internet)

Đệ tử:

- Việc đặt ra câu hỏi rồi trả lời các câu hỏi đó có giúp ích gì cho sự sáng tạo, thưa đạo sĩ tiên sinh?

Đạo sĩ:

- Hoạt động nào đó của một người được xem là sáng tạo khi thỏa mãn đồng thời hai điều kiện sau đây. Thứ nhất, hoạt động đó có tính mới đối với người ấy (nhưng có thể cũ đối với người khác!). Thứ hai, hoạt động đó có lợi đối với người ấy (nhưng có thể có hại đối với người khác!). Vì vậy, việc đặt ra các câu hỏi và trả lời câu hỏi giúp kiến giải rõ ràng hơn tính mới và tính lợi ích của hành động.

Hỏi và trả lời giúp kiến giải vấn đề. (ảnh: nguồn internet)

Đệ tử:

- Vậy thì sẽ có vô số câu hỏi có thể đặt ra chứ không phải chỉ có 6 câu hỏi như trên, thưa đạo sĩ tiên sinh?

Đạo sĩ:

- Đúng vậy! Có vô số câu hỏi nhưng 5W 1H là những câu hỏi phổ biến cũng là bảng kiểm tra tính thuyết phục, tính cảm hứng và trí tưởng tượng trong quá trình sáng tạo.

Vấn đề và 6 câu hỏi phổ biến.

2. WHO: Câu hỏi AI - Yếu tố Con người

Đệ tử:

- Xin thỉnh giáo về câu hỏi WHO. Trong lĩnh vực sáng tạo, yếu tố ai quan trọng như thế nào, thưa đạo sĩ tiên sinh?

Đạo sĩ:

- Nói đến sáng tạo là nói đến sự thay đổi và sự thay đổi này sẽ dẫn đến sự thay đổi về lợi ích của nhóm đối tượng này hay nhóm đối tượng khác. Chẳng hạn, việc cắt giảm nhân sự trong một doanh nghiệp sẽ liên quan đến lợi ích của người này hoặc người khác. Việc xung đột lợi ích có thể dẫn đến những cuộc chiến công khai hoặc âm thầm liên quan đến các ý tưởng sáng tạo.

- Hãy tham khảo về tính nhân sinh của sáng tạo: link và tính nguy hiểm của sáng tạo: link.

Đệ tử:

- Vào thời đồ đá, nhân tố ai trong tình yêu ra sao, thưa đạo sĩ tiên sinh?

Đạo sĩ:

- Cũng như thời computer, nhân tố ai trong tình yêu chỉ bộc lộ chói ngời vào lúc... chia tay. Sau đây là nỗi niềm của chàng trai khi cô nàng người yêu chủ động lặng lẽ chia tay trong thời đồ đá. Có nỗi đau nào hơn thế!

Câu hỏi WHO. (ảnh: nguồn internet)

Đệ tử:

- Thế còn trường hợp chàng trai chủ động âm thầm chia tay thì sao, thưa đạo sĩ tiên sinh?

Đạo sĩ:

- Cũng đau buồn không kém cho cô nàng người yêu! Hãy lắng nghe bài hát Người đã đi rồicủa nhạc sĩ Nguyễn Hữu Thiết tiên sinh qua tiếng hát nỉ non của nữ ca sĩ Hoàng Oanh.

- http://www.youtube.com/watch?feature=endscreen&NR=1&v=v0TLhJkAAek

Mùa thu đến người ơi

Lặng trong lá vàng rơi

Trong nước cuốn hoa trôi

Nghe tiếng gió xa xôi

Vương vấn bóng một người

Người đã đi rồi

Kìa thu ấy người đi

Để xao xuyến biệt ly

Đông tới với xuân sang

Năm tháng đến bên tôi

Ôi tiếc nhớ thơ mộng

Làm rối tơ lòng

Anh vui sông hồ phương trời

Ngày đêm nhớ em không

Hôm nao ta cùng tâm sự

Chuyện đời như sương khói

Với tiếng gió chiều

Thu về như nỉ non

Buồn trên lối mòn

Sóng nước ven hồ

Dìu dập như muốn tiếng đàn

Lâng lâng tâm hồn ta

Kỷ niệm ấy còn đâu

Người đi đã từ lâu

Theo kiếp sống tha hương

Đi cất bước muôn phương

Có nghĩ đến một người

Giờ đây đợi chờ

Kìa thu đến người ơi

Gợi tình yêu đầy vơi

Thu đến với heo may

Mang buốt giá tim tôi

Ôi tiếc nhớ xa vời

Người đã đi rồi

Đệ tử:

- Yếu tố aiđối với con người thật là quan trọng, vậy yếu tố ai đối với loài vật thì sao, thưa đạo sĩ tiên sinh?

Đạo sĩ:

- Cũng quan trọng không kém. Chứng cớ còn rành rành ra đây.

Câu hỏi WHO. (ảnh: nguồn internet)

Đệ tử:

- Yếu tố ai giữa cơm và phở có khác nhau không, thưa đạo sĩ tiên sinh?

Đạo sĩ:

- Tất nhiên là có sự khác nhau nếu không muốn nói là quá khác nhau. Chứng cứ còn rành rành ra đây, ngươi xem đi khắc tường!

Câu hỏi WHO. (ảnh: nguồn internet)

3. WHY: Câu hỏi Tại sao - Yếu tố Nhân quả

Đệ tử:

- Tại sao khi yêu bằng trái tim người ta lại thất tình nặng nề khi tình tan vỡ, thưa đạo sĩ tiên sinh?

Đạo sĩ:

- Không có chuyện yêu bằng trái tim đâu! Tất cả đều là trí óc, bằng chứng còn rành rành ra đây.

Câu hỏi WHY. (ảnh: nguồn internet)

Đệ tử:

- Tại sao người lớn làm hôn lễ cho những đứa trẻ sơ sinh, thưa đạo sĩ tiên sinh?

Đạo sĩ:

- Tình yêu luôn bắt nguồn từ lý trí của bộ não, nếu không là lý trí của hai đứa trẻ thì cũng là của hai dòng họ mà thôi.

Câu hỏi WHY. (ảnh: nguồn internet)

Câu hỏiWHY. (ảnh: nguồn internet)

Câu hỏi WHY. (ảnh: nguồn internet)

3. WHAT: Câu hỏi CÁI GÌ – Yếu tố sự vật

Đệ tử:

- Sự khác biệt giữa đàn ông thời đồ đá và đàn ông thời computer là cái gì, thưa đạo sĩ tiên sinh?

Đạo sĩ:

- Vào thời đồ đá, cánh đàn bà có thiên chức sinh nở còn cánh đàn ông có thiên chức cho con bú. Việc trồng trọt, chăn nuôi quanh quẩn trong vườn nhà không gây khó khăn gì cho cánh đàn bà. Tuy nhiên, việc vừa cho con bú vừa cỡi ngựa, phóng lao săn bắn của cánh đàn ông gặp rất nhiều bất tiện.

Câu hỏi WHAT. (ảnh: nguồn internet)

Đệ tử:

- Cái gì là quan trọng đến nỗi thiên hạ sống mà không thể thiếu, thưa đạo sĩ tiên sinh?

Đạo sĩ:

- Vào thời đồ đá, nếu thiếu tình yêu người ta sẽ chết thật sự nhưng vào thời computer thì không.

Câu hỏi WHAT. (ảnh: nguồn internet)

Đệ tử:

- Việc phân biệt cái này và cái khác có dễ dàng không và nếu nhầm lẫn thì hậu quả ra sao, thưa đạo sĩ tiên sinh?

Đạo sĩ:

- Nhiều khi thấy vậy nhưng không phải vậy. Việc phân biệt cái này với cái khác hoặc tách biệt cái này với cái khác rất quan trọng nhưng không phải lúc nào cũng dễ dàng. Nói chung, sai một ly thường đi một dặm!

Câu hỏi WHAT. (ảnh: nguồn internet)

4. WHERE: Câu hỏi Ở ĐÂU – Yếu tố không gian

Đệ tử:

- Trong lĩnh vực sáng tạo cũng như trong đời sống thế tục, yếu tố không gian có quan trọng không, thưa đạo sĩ tiên sinh?

Đạo sĩ:

- Cực kỳ quan trọng đấy! Ngươi nên nhớ các sự vật, hiện tượng có thể trùng nhau về mọi thứ nhưng không thể trùng nhau về không gian tồn tại. Chẳng hạn, hai anh em sinh đôi giống nhau trên rất nhiều phương diện nhưng về vị trí tồn tại thì không thể trùng nhau được.

Đệ tử:

- Vào thời đồ đá, giữa cánh đàn ông và cánh đàn bà có khác nhau khi tư duy về yếu tố không gian không, thưa đạo sĩ tiên sinh?

Đạo sĩ:

- Khác nhau dữ lắm! Với các cô nàng, mỗi khi nghĩ về cụm từ “hôn ở đâu?” họ liên tưởng đến hôn ở Đà Lạtmộng mơ dưới tán thông già chiều sương lạnh, hôn ở Mũi Né biển xanh cát trắng nắng vàng gió lộng, hay hôn ở...

- Trong khi đó, với các anh chàng, mỗi khi nghĩ về cụm từ “hôn ở đâu?” họ liên tưởng đến hôn ở môi, hôn ở má, hay hôn ở...

Câu hỏi WHERE. (ảnh: nguồn internet)

Đệ tử:

- Phải chăng cánh đàn ông chẳng hiểu gì về cánh đàn bà, thưa đạo sĩ tiên sinh?

Đạo sĩ:

- Thật ra, cánh đàn ông khi lớn lên đều được trang bị một cuốn Cẩm nang tri thức của cánh đàn ông về cánh đàn bà (everything men know about women). Tuy nhiên, trớ trêu thay, do nhầm lẫn của tạo hóa mà cuốn ấy lại không có chữ nên cánh đàn ông phải cam chịu nhiều đau khổ.

Tri thức của Quý ông về Quý bà. (ảnh: nguồn internet)

Đệ tử:

- Vào thời đồ đá, sự khác biệt giữa kinh doanh online và kinh doanh truyền thống là gì, thưa đạo sĩ tiên sinh?

Đạo sĩ:

- Đó là lúc cơm lành canh ngọt thì online có nghĩa là ở mọi nơi (anywhere), còn khi hữu sự thì online có nghĩa là chẳng ở nơi đâu (nowhere). Biết tìm đâu đây khi đối tác là chim trời cá nước biệt tích biệt tăm.

Câu hỏi WHERE. (ảnh: nguồn internet)

6. WHEN: Câu hỏi KHI NÀO – Yếu tố thời gian

Đệ tử:

- Trước khi kết hôn (before marriage) và sau khi kết hôn (after marriage) chắc chắn có nhiều điều thay đổi, nhưng sự thay đổi dễ dàng nhận ra nhất là gì, thưa đạo sĩ tiên sinh?

Đạo sĩ:

- Dù mức độ có thể khác nhau nhưng sau đây là hình ảnh của mọi đôi uyên ương trước và sau khi kết hôn. Quý ông chỉ bự hơn ở một chổ, trong khi đó quý bà bự hơn ở nhiều chỗ.

Câu hỏi WHEN. (ảnh: nguồn internet)

Đệ tử:

- Yếu tố thời gian của khách hàng được các công ty khai thác trên phương diện khuyến mãi ra sao, thưa đạo sĩ tiên sinh?

Đạo sĩ:

- Các nhà tiếp thị cực kỳ sáng tạo. Xin ngã mũ bái phục các đại sư phụ marketing.

Câu hỏi WHEN. (ảnh: nguồn internet)

Đệ tử:

- Yếu tố thời gian của cánh đàn bà được cánh đàn ông ứng xử ra sao, thưa đạo sĩ tiên sinh?

Đạo sĩ:

- Cánh đàn ông thật là tuyệt vời!

Câu hỏi WHEN. (ảnh: nguồn internet)

Đệ tử:

- Vào thời đồ đá, thời gian đã trôi đi có thể quay ngược lại được không, thưa đạo sĩ tiên sinh?

Đạo sĩ:

- Vẫn được như thường! Hãy lắng nghe bài hát Trả lại thời gian của nhạc sĩ Thanh Sơntiên sinh qua tiếng của hát nữ ca sĩ Như Quỳnh.

- http://www.youtube.com/watch?v=EvWVMpqlWhE

Xin trả lại những kỷ niệm buồn vui

Ngày xanh đã theo thời gian qua mất rồi

Ngồi viết tâm sự nhớ ngược về quá khứ

Chợt lên nét suy tư

Bao năm thầm kín trót thương tà áo tím

Những đêm sương lạnh nghe trái sầu rớt vào tim

Thương rất nhiều mái tóc xõa bờ vai

Tình khôn lớn nuôi chờ mong ôi quá dài

Lòng vẫn u hoài thấy chuyện tình đổi thay

Đời ai biết được ai

Chia ly là hết, xót xa nhiều cũng thế

Nếu mai sau gặp xin cúi mặt làm ngơ!

Thời gian có ngừng đây bao giờ!

Thương tiếc rồi sẽ làm buồn vu vơ!

Nhiều lúc muốn quên để xóa mờ

Nhưng mỗi lần nhìn đêm về thương nhớ

Người đó ta đây, tình vẫn chia phôi

Biết cuộc đời mình ra sao?

Ôm kỷ niệm chẳng nửa lời thở than

Một tâm khúc cho người thương, cho tiếng đàn

Đời đã không màng những gì mình mơ ước,

mà sao khó tìm quên!

Xa nhau thì nhớ lúc đêm gần xao xuyến

Nhớ thương bây giờ xin trả lại thời gian

Câu hỏi WHEN. (ảnh: nguồn internet)

7. HOW: Câu hỏi NHƯ THẾ NÀO – Yếu tố đặc trưng

Đệ tử:

- Câu hỏi như thế nàonhằm mục đích gì, thưa đạo sĩ tiên sinh?

Đạo sĩ:

- Thứ nhất, nhằm mô tả đặc trưng cấu trúc của các sự vật, hiện tượng. Chẳng hạn, hệ mặt trời có cấu trúc như thế nào?Thứ hai, mô tả nhận thức của con người. Chẳng hạn nhận thức về hình ảnh của một sinh viên công nghệ thông tin trong đời sống thế tục như thế nào?

Câu hỏi HOW. (ảnh: nguồn internet)

- Thứ ba, mô tả sự thay đổi của các sự vật, hiện tượng. Chẳng hạn, sự khác nhau giữa các chàng và các nàng khi tình yêu tan vỡ như thế nào?

Câu hỏi HOW. (ảnh: nguồn internet)

Đệ tử:

- Trong lĩnh vực sáng tạo, câu hỏi như thế nào có quan trọng không, thưa đạo sĩ tiên sinh?

Đạo sĩ:

- Nói chung, trong lĩnh vực sáng tạo thiên hạ nói gấp hàng ngàn lần so với làm. Thật vậy, mỗi con người có rất nhiều ý tưởng sáng tạo và cả tối tạo hàng ngày nhưng số ý tưởng được thực thi là rất ít thậm chí không có. Lý do của thực trạng có nhiều, trong đó có lý do là không biết thực thi ý tưởng như thế nào.

Đệ tử:

- Vào thời đồ đá, những người có nhiều ý tưởng nhưng không thực hiện thì được được thiên hạ đặt cho nicknamegì, thưa đạo sĩ tiên sinh?

Đạo sĩ:

- Nickname là con ma nhà họ định vì họ chỉ định làm chứ không làm! Nói chung, trong hầu hết mỗi con người đều có một con ma nhà họ định tiềm ẩn trong ấy.

Đệ tử:

- Cần làm gì để khắc chế con ma nhà họ định, thưa đạo sĩ tiên sinh?

Đạo sĩ:

- Trong văn hóa phương tây, để khắc chế con ma nhà họ định người ta tạo ra một ý thức về sự khẩn cấp và tuyệt vọng. Nói cách khác, nếu không khẩn trương bắt tay vào việc thực thi thì sẽ toi mạng.

- Còn trong văn hóa phương đông, để khắc chế con ma nhà họ định người ta cần tạo ra tử địa, chẳng hạn đốt thuyền để không thể trở về hoặc chiến đấu với quân thù mà sau lưng mình là một con sông lớn không còn đường lùi.

Đệ tử:

- Vào thời đồ đá, số lượng con ma nhà họ hứa và con ma nhà họ định bên nào trội hơn, thưa đạo sĩ tiên sinh?

Đạo sĩ:

- Về số lượng thì con ma nhà họ hứa không đáng kể so với con ma nhà họ định. Về tính nguy hiểm thì con ma nhà họ hứa cũng chẳng thể bằng so với con ma nhà họ định. Tổn thất do con ma nhà họ định gây ra vô cùng lớn và thường được gọi bằng một thuật ngữ kinh tế học là chi phí cơ hội.